Als je in financiële moeilijkheden geraakt bent en je je schulden niet meer kunt betalen, dan kan wat we tegenwoordig noemen een “insolventieprocedure” uitkomst bieden. Daar hebben we er drie van in Nederland. Per 1 december 1998 is de “wettelijke schuldsanering voor natuurlijke personen” (WSNP) er – naast faillissement en (voor ondernemers) surseance –  als derde type procedure bij gekomen. Zoals de titel zegt is deze bedoeld voor natuurlijke personen. Maar is er meer?

Draaideurfaillissement

Het probleem met het faillissement is, dat het voor natuurlijke personen niets oplost. Nadat je spullen verkocht zijn (die worden te gelde gemaakt oftewel “geliquideerd”) en de opbrengst verdeeld is onder je crediteuren, wordt het faillissement weer opgeheven. Maar je schulden zijn er nog steeds. Bij privé personen kan dat zelfs betrekkelijk snel gaan, zeker als er weinig te liquideren is. We spreken dan van een “draaideur faillissement”: je gaat het faillissement snel binnen door de draaideur maar voor je het weet sta je weer buiten. Je blijft dan als schuldenaar met je schuldenproblematiek zitten. Tenzij je een akkoord weet aan te bieden in het faillissement. De vierde recent toegevoegde procedure: de WHOA, is ook voor ondernemers voorbehouden.

WSNP

Om het draaideurprobleem op te lossen is de WSNP ingevoerd. Deze procedure biedt mensen met schuldenproblematiek een oplossing, doordat ze nadat de procedure is doorlopen een zgn. “schone lei” krijgen. Dat wil zeggen dat hun schulden niet meer kunnen worden opgeëist na het einde van deze procedure. Er gaat een streep doorheen. Voor schuldeisers frustrerend, maar voor schuldenaren die maar niet uit de problemen raken een uitkomst en een kans een nieuw leven op te bouwen.

De WSNP heeft overigens een hele mooie bepaling, waarmee schuldeisers die een redelijke schuldenregeling met de schuldenaar weigeren gedwongen kunnen worden mee te werken. Art. 287a lid 6 Faillissementswet (Fw.) biedt de mogelijkheid om de schuldeiser te veroordelen mee te werken. Deze wordt dan ook veroordeeld in de kosten van de aanvraag.

Schone lei met WSNP

Maar niet iedereen kan een regeling aanbieden, en dan gaat de schuldenaar de WSNP in. Dat betekent dat de schuldenaar onder toezicht van een bewindvoerder komt, die inkomen en vermogen van de schuldenaar voor een periode van drie jaar opspaart en aan het eind van die periode het opgespaarde bedrag uitkeert aan de schuldeisers. De schuldenaar mag het “vrij te laten bedrag” behouden en moet zich zo goed mogelijk inspannen werk te vinden en inkomsten te verdienen. Als dat niet lukt, even goede vrienden, zo lang je je best maar doet. Als de schuldenaar (in de WSNP ook wel “saniet” genoemd) een bijstandsmoeder is, dan zal er na drie jaar niet veel gespaard zijn, maar krijgt zij toch een schone lei. Wanneer bij voorbaat duidelijk is, dat de saniet ook na drie jaar niet veel meer inkomen verzameld zal hebben, kan de WSNP ook eerder, op zijn vroegst na een jaar, worden beëindigd met een schone lei.

Er zijn wel voorwaarden verbonden aan de WSNP. Aanvankelijk was het vrij makkelijk de WSNP in te komen, maar nu worden er strengere eisen gesteld. De schuld mag niet het gevolg zijn van opzettelijk en verwijtbaar handelen. En natuurlijk mag je niet weer nieuwe schulden aangaan en moet je de bewindvoerder voorzien van alle informatie (over je inkomen en vermogen) die hij of zij van je vraagt.

Op de website van de Raad voor Rechtsbijstand is veel informatie over de WSNP te vinden. Op het jaarlijkse congres van Insol Europe heb ik een interessante workshop bijgewoond waarin een Deense rechter een uiteenzetting gaf van een soortgelijke insolventieprocedure. Het Deense model is wel wat strenger, en vereist met name dat er ook daadwerkelijk inkomen is en er dus wat gespaard kan worden. Maar er is meer onder de zon dan de WSNP.

En elders in Europa?

Een aantal jaren terug werd ik benaderd door een in Nederland wonende Engelsman, die geconfronteerd werd met een Nederlandse schuldeiser die een substantieel bedrag vorderde. Hij hield vol, dat hij niet meer voor zijn schulden kon worden aangesproken, omdat hij in Engeland door een faillissement was gegaan. Nu ben ik niet helemaal thuis in het Engelse recht, dus heb ik me verdiept in het faillissement van natuurlijke personen in Engeland. Daarvoor is de term “bankruptcy” gereserveerd. Bankruptcy is dan wel de vertaling van “faillissement”, maar in het Engelse recht is deze term alleen gereserveerd voor faillissement van natuurlijke personen dus. En wat schetste mijn verbazing, inderdaad leidt deze insolventieprocedure tot een schone lei, en wel min of meer automatisch na slechts 12 maanden oftewel een jaar.

De bankruptcy kan worden aangevraagd door schuldeisers, maar ook door de schuldenaar. De rechtbank benoemt een “insolvency practitioner”, die toezicht houdt op inkomen en vermogen, vergelijkbaar met de bewindvoerder in de WSNP. De Engelse bewindvoerder is een overheidsdienaar of een vrijgevestigde deskundige. De Engelse overheid heeft een zeer heldere en toegankelijke website over bankruptcy.

De eisen die aan de Engelse gefailleerde gesteld worden, lijken lichter dan die gesteld worden in de WSNP. Zie de pagina over “bankruptcy restricties“. Natuurlijk moet je ook in Engeland alle informatie verschaffen en wordt wat je aan vermogen hebt en aan inkomen verwerft verdeeld onder de crediteuren, behoudens wat je nodig hebt om van te leven.

Het mooiste is echter dat als je daar netjes aan houdt, je na 12 maanden automatisch een “Proof of discharge” krijgt, wat gelijk staat aan een schone lei. Uitzondering geldt voor schulden die gevolg zijn van fraude en studieschuld. Deze laatste uitzondering geldt overigens ook voor de WSNP.

Europese Insolventieverordening: de rechtsgevolgen van een insolventieprocedure in een EU-land gelden in heel de EU

U zult zich afvragen: leuk dit college over Engels insolventierecht, maar wat moet ik daarmee? Het punt is, dat in Europa sinds mei 2002 de Europese Insolventieverordening geldt, waardoor het insolventierecht binnen de EU geharmoniseerd is. Waar voor de invoering een buitenlands faillissement geen effect had binnen de andere jurisdictie, en de curator buiten zijn eigen rechtsgebied geen bevoegdheid had, is dit door deze Verordening gewijzigd. Een faillissement uitgesproken in een andere lidstaat geldt ook in de andere lidstaten. Ook de rechtsgevolgen ervan gelden in de andere lidstaten. Dat betekent dus, dat wanneer iemand in Engeland de “bankruptcy” heeft doorlopen en na 12 maanden een Discharge oftewel schone lei heeft gekregen, dit ook in de andere lidstaten inclusief Nederland geldt.

De Engelse overheid heeft ook dit keurig op een website uitgelegd. Deze vermeldt de effecten van een in een lidstaat uitgesproken faillissement:

41.49 Automatic recognition

The general principle of the Regulation is that any judgement opening insolvency proceedings (see paragraph 41.20) handed down by a court (see paragraph 41.13) of a member state is to be recognised in all the other member states from the time that it becomes effective in the state where proceedings are opened.

en wat betreft de doorwerking van de wettelijke regels van de lidstaat waar de insolventie is uitgesproken:

41.51 The effects of recognition

Once main proceedings have been opened in the state of the debtor’s centre of main interests, the insolvency law of that state will automatically apply throughout the rest of the EU.

Het gevolg hiervan is dus dat een Engelse bankruptcy ook in Nederland rechtskracht heeft, evenals de Discharge die daarbij is verkregen door de schuldenaar. Daarmee kan dus ook een Nederlandse schuldeiser zijn vordering in rook zien opgaan als gevolg van een Engelse bankruptcy. Althans dat kon tot de Brexit.

Nu was degeen die mijn hulp inriep een Engelsman, die om een of andere reden in Engeland woonde toen hij in faillissement ging, maar ook banden met schuldeisers in Nederland had en daarmee geconfronteerd werd toen hij (weer) in Nederland kwam wonen. Maar de mogelijkheid van een Engels faillissement staat voor eenieder open.

De Engelse overheid is niet te beroerd om ook ingezetenen van andere landen de gelegenheid te bieden om in Engeland door een faillissement te gaan. Zie de webpagina met de uitleg “what if you don’t live in England and Wales“?

Binnen de EU mag je gewoon verhuizen

Als Nederlands ingezetene met schuldproblemen zou je dus ook kunnen verhuizen naar Engeland (*nu dus: Ierland), en daar een bankruptcy verzoek indienen. Vereist volgens de Europese regels van ingezetenschap is wel dat je er 6 maanden woont. Wat natuurlijk niet betekent dat je niet af en toe ook naar Nederland mag gaan op familiebezoek. Na zes maanden kun je de aanvraag indienen bij de Engelse rechter en 12 maanden later ben je schuldenvrij. Met de Proof of Discharge kun je vervolgens wapperen naar iedereen die je tot betaling van je schulden wil zien te bewegen.

Forumshoppen binnen de EU

Conclusie van dit alles lijkt te zijn dat je als schuldenaar met onoverkomelijke schuldproblemen zoals dat heet kunt “forumshoppen” binnen de EU. Omdat ik dit resultaat voor de schuldenaar een beetje “too good to be true” vind, ben ik nog enigszins achterdochtig of ik niet iets over het hoofd zie. Maar nadat ik de Nederlandse schuldeiser in deze casus op de Europese Insolventieverordening had gewezen, zag die af van inning. En deze instantie  heeft mag ik aannemen een afdeling juridische zaken van enige omvang, die kennelijk geen gaten in bovenstaande redenering kon schieten.

Op Nederlandse websites vond ik hier niets over, maar ik denk logisch gezien op basis van een analyse van de wettelijke regels (en dan met name de Europese Insolventieverordening) dat het bovenstaande waterdicht is. Als dat zo is, zou je als calculerende burger tot de slotsom kunnen komen, dat je beter een tijdje (1,5 jaar dus) in Engeland (*sinds de Brexit: in Ierland) kunt gaan wonen en na zes maanden een bankruptcy verzoek indienen, dan in Nederland de WSNP in gaan. Als je een beetje Engels spreekt en een paraplu hebt, dan is Engeland (*nu dus: Ierland) ook best leuk om een tijdje te wonen.

(*) lees hierboven sinds de Brexit: Ierland in plaats van Engeland. De “bankruptcy” in Ierland is – naar ik mij heb laten vertellen – identiek zodat dit voor Ierland als EU-Lidstaat nog steeds opgaat. Of in het kader van de Brexit bilaterale regels zijn afgesproken waardoor de Engelandroute ook nog werkt, is mij niet bekend.

Maarten de Vries, 26-04-2015 (revised: 12 juli 2021)