Roelf Stutterheim, bij leven Universitair docent van de UvA, had een mooi adagium ontwikkeld om aan te geven, dat de rechtsontwikkeling van de onrechtmatige daad van begin 1900 tot heden zich heeft ontwikkeld van “ieder draagt zijn eigen schade” tot de gedachte, dat indien er iemand schade lijdt, er een ander gezocht moet worden die daarvoor aansprakelijk gehouden kan worden: “Pech moet weg!”. Stutterheim vond dit geen goede tendens, omdat hiermee de eigen verantwoordelijkheid van het slachtoffer (en van de dader) uit beeld raakt.

Hij schreef daarover jaren geleden (1997) in de Volkskrant:

De neiging om pech steeds minder acceptabel te vinden, leidt er toe dat de schuld van de dader en het slachtoffer geen rol meer speelt. Het normgevend karakter van het recht, de eigen verantwoordelijkheid en de solidariteit met het slachtoffer worden daarmee overgedragen aan de particuliere verzekeringsmaatschappijen.

De Hoge Raad heeft met het arrest d.d. 28 oktober 2011 (LJN: BQ2324, RvdW 2011, 1313) inzake NN tegen Stichting ROC Twente aan deze ontwikkeling een halt toegeroepen. De situatie was als volgt. Het ROC had een activiteit georganiseerd, waarbij de leerlingen allerlei risicovolle sporten konden beoefenen, zoals zweefvliegen en karten. Bedoeling was om teambuilding te bevorderen en aan te sluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. Aan deelname waren ook studiepunten verbonden. Bij een ongeluk bij het karten brak een leerling beide enkels en leed daardoor aanzienlijke schade. Het ROC had wel een aansprakelijkheidsverzekering, maar die bleek schade opgelopen bij riskante activiteiten als karten niet te dekken. Van aansprakelijk stellen van het kartcentrum werd afgezien.

Dat een procedure een achtbaan kan zijn, blijkt ook weer uit deze zaak. De rechtbank wees de vordering van de leerling toe. De rechtbank vond dat het ROC aansprakelijk was voor letsel dat leerlingen zouden oplopen bij een gevaarlijke activiteit, en er voor had moeten zorgen dat er een adequate verzekering was. Nu die ontbrak, was het ROC aansprakelijk volgens de rechtbank. Het Hof wees de vordering echter af, en ook in cassatie strandde de schadeclaim. Weliswaar bevatte het onderwijsreglement een bepaling, dat het ROC een aanvullende ongevallenverzekering had afgesloten, maar daaraan mocht de leerling niet het vertrouwen ontlenen, dat die ook een riskante activiteit als deze zou dekken.

Ook de verplichting van het ROC om voor dergelijke activiteiten een aanvullende dekking af te sluiten, of in ieder geval vooraf aan de leerlingen mee te delen, dat een adequate verzekering ontbrak, werd door zowel Hof als Hoge Raad van de hand gewezen. De Hoge Raad overwoog:

De klacht van eiseres faalt, voor zover deze ervan uit gaat, dat een onderwijsinstelling als ROC zonder meer gehouden is om te zorgen voor een ongevallenverzekering die voor door het ROC georganiseerde risicovolle activiteiten adequate dekking biedt, althans om haar studenten duidelijk te maken dat geen verzekering is afgesloten die een dergelijke dekking biedt.
Een zo vergaande zorgplicht kan in haar algemeenheid niet worden aanvaard.

Daarmee is de het aansprakelijkheidsrecht begrensd. Het is dus niet zo, dat in alle gevallen geldt “Pech moet weg”. Voor scholen, maar ook voor andere organisaties – zoals bij voorbeeld een sportvereniging die een evenement organiseert – betekent dit een inperking van het risico van aansprakelijkheid voor schade, anders dan schade die is veroorzaakt door eigen verwijtbaar handelen. Er is een grens aan de zorgplicht voor leerlingen, leden of omstanders. Dat maakt dat het organiseren van maatschappelijke activiteiten niet gesmoord wordt door excessieve aansprakelijkheidsrisico’s.

Als deelnemer aan het maatschappelijk verkeer kunnen we niet in alle omstandigheden verwachten, dat al het onheil dat ons kan overkomen (of althans de kosten daarvan) door iemand anders zal worden gedragen.

En dat zal Roelf Stutterheim allicht een geruststellende gedachte vinden, als hij vanuit de hemel op ons aardse geploeter neerziet. [Maarten de Vries, 14-03-2012]