Terwijl sommigen denken, dat de Europese Unie reversibel is, stoomt de wetgevingstrein vanuit Brussel door om het streven naar een uniforme en transparante Europese markt vorm en inhoud te geven. Ook op het vlak van unificatie van de internationale rechtspraktijk, zodat internationale handel ook gefaciliteerd wordt door de mogelijkheid afspraken te handhaven en wanbetalers aan te pakken. In een eerder stadium heeft de Europese wetgever het de burger al makkelijker gemaakt om een betalingsbevel te verkrijgen bij een buitenlandse rechter, simpelweg door een online incassoverzoekschrift in te voeren. De volgende stap is het Europees bankbeslag, dat aangeduid zal worden als “EAPO”.

De Europese Commissie heeft op 25 juli 2011 een wetsvoorstel aangenomen, dat het mogelijk maakt om voor vorderingen op een schuldenaar in een andere lidstaat beslag te leggen op de rekening van de schuldenaar bij een buitenlandse bankinstelling. Dat beslag kan zowel een bewarend (oftewel conservatoir) beslag zijn (voordat er een veroordelend vonnis is) als een executoir beslag (als er al een vonnis is). Naast het kunnen leggen van beslag is het ook mogelijk inlichtingen te vragen van de bank in kwestie, of en zo ja welke rekeningen worden aangehouden. Het middel is (afgezien van de mogelijkheid inlichtingen te verkrijgen) vergelijkbaar met het in Nederland bekende conservatoir (of executoir) derdenbeslag onder een bank. Bijzonder is echter, dat een dergelijk beslag in de meeste andere Europese landen helemaal niet mogelijk is, en zeker niet als conservatoir beslag. Dit zal dus even wennen zijn voor Duitsers, Fransen, Spanjaarden enz.

Veel ingrijpender nog is dat de Europese Commissie hiermee een lijn doorzet die inhoudt dat het beginsel dat de bevoegdheid van de nationale rechter zich beperkt tot het eigen grondgebied (territorialiteitsbeginsel) steeds meer terzijde geschoven wordt. Vanuit juridisch perspectief is het een uniek gegeven dat de Nederlandse rechter overal in de EU bevoegd wordt. Hoewel het tenuitvoerleggen van een Nederlands vonnis elders binnen de EU al vereenvoudigd was door middel van de zgn. EEX verordening, is bij EAPO de beslissing direct uitvoerbaar. De EAPO beschikking van de Nederlandse rechter kan rechtstreeks door een plaatselijke deurwaarder aan de bank worden betekend. De EU lidstaten leveren dus bij verdrag een stuk souvereiniteit in. Uit economisch oogpunt is dat uiteraard niet meer dan volstrekt logisch en noodzakelijk, want vrachtwagens rijden nu eenmaal niet alleen binnen de Nederlandse grenzen rondjes. De handel stopt niet bij de grens. En gelukkig maar.

Hoe belangrijk een functionerende rechtsorde is voor de economie weet eenieder die ervaringen heeft opgedaan met zaken doen met landen waar dit niet goed werkt. Bedrijven die zaken hebben gedaan in bij voorbeeld Rusland kunnen hierover meepraten.
Het Nederlandse recht en onze rechter kan op deze manier zelfs nog meer een interessant exportartikel worden. Toepasselijkheid van Nederlands recht afspreken, of tenminste van de Nederlandse rechter als forum, zou wel eens heel waardevol kunnen worden. Want waar je in bij voorbeeld Spanje of Italie heel moeizaam een vonnis kunt krijgen, kun je in Nederland langs deze weg heel snel zowel een titel als beslag realiseren. En dat is goed voor de handel.

De ontwerp-verordening ligt thans ter consultatie voor bij de lidstaten. Afhankelijk van de reacties is het denkbaar dat er nog aanpassingen komen. De meest gehoorde kritiek is, dat de regeling te vriendelijk is voor de schuldeiser en de rechten en belangen van de schuldenaar te weinig beschermt. Mogelijke aanpassingen zullen daar dan ook waarschijnlijk op gericht zijn, hoewel de ontwerp-verordening wel degelijk voorziet in rechtsbescherming tegen onredelijke beslagen. De tijd zal het leren, maar het is te verwachten dat de Europese Commissie niet licht van de ingeslagen weg zal afwijken. Deze nieuwe en zeer krachtige beslagmogelijkheid zou wel eens in 2014 een feit kunnen zijn. [4-04-2012 Maarten de Vries]